Pas do pończoch - wynalazek czy dzieło sztuki krawieckiej?

W zasadzie pisanie o pończochach od zarania mało kogo będzie interesować. Ale to co się działo w ubiegłym stuleciu, począwszy od epoki fin de siecle oraz złotego wieku, skończywszy na późnych latach sześćdziesiątych, zamyka w sobie to, w czym branża dziewiarska osiągnęła absolutne mistrzostwo, a co dzisiaj trudno jest powtórzyć – produkcja nylonowych pończoch. Jednocześnie ów okres wypromował kobietę Pin-up oraz jej powabną aparycję. Poprzez prezentację nóg w pończochach sukienki uległy skróceniu i nastała moda na proporcjonalny i wyszczuplony typ sylwetki. Z drugiej zaś strony kobiety nie chciały się już katować wiktoriańskim gorsetem, a pończochy musiały się na czymś trzymać. I tak kilka na raz tendencji: konieczność utrzymywania pończoch, pragnienie profilowania sylwetki oraz kanon mody ukierunkowany na sex appeal wytworzyły potrzebę nowego rodzaju garderoby, którą był pas do pończoch.

Już na początku lat 1900 pojawiły się pierwsze patenty, związane z utrzymaniem jedwabnych pończoch ale nie będących gorsetami. Znane już były podwiązki albowiem szelki do spodni wynaleziono znacznie wcześniej. Ale w tamtych czasach inżynieria materiałowa bazowała głównie na tkaninach naturalnych, które elastycznością nie grzeszyły. Stąd koncepcje aby podwiązki były powiązane z szelkami oraz różne chomąta nie należały do rzadkości. Był to pierwszy kierunek inwencji konstrukcji pasów do pończoch.

Rys. 1 F. Mc Clung jr  ( US patent nr 569511 1896 r) – Pas i podwiązki.

Znamiennym dla pomysłu była taka konstrukcja pasa i podwiązek, które utrzymywały pończochy naciągnięte, a jednocześnie nie krępowały ruchów, zachowując funkcjonalność w dowolnej pozycji. Był to chyba pierwszy, rozsądny wynalazek odnoszący się do dzisiejszych pasów do pończoch.

            Drugą grupą rozważań inwentorów była próba łączenia biustonosza, szelek i podwiązek w jedną całość, co można uznać za pierwowzór dzisiejszych corselette oraz body shapers (np. Rago). Zaletą tego typu ubioru były właściwości profilujące.

Rys. 2 M.W. Comly (US pat 634429 z 1899 r) Połączenie biustonosza i podwiązek.

            Trzecim kierunkiem inwencji w zakresie pasów do pończoch były rozwiązania typu girdle, których zadaniem było profilowanie brzucha oraz bioder, umożliwiając jednocześnie zachowanie swobody ruchów. Można przyjąć, że około roku 1917 powstały pierwsze, sprawdzone koncepcje.

Rys. 3 M. W. Schloss (patent US. 1308870 z roku1919)

Patent był znamienny tym, że zastępował gorset, a przy tym unikał stosowania klamer, zapinek oraz wykorzystywał naprzemiennie elastyczne i nieelastyczne materiały w konstrukcji, umożliwiając dopasowanie stopnia profilowania oraz ruchomość postaci.

Powyższe wywody pozwalają na następujące stwierdzenie, że właściwy pas do pończoch pojawił się już w okresie fin de siecle, jeszcze przed pierwszą wojną światową. Kierunki ówczesnych koncepcji designerskich można podzielić na:

1. Pasy do pończoch, nie posiadające właściwości profilujących.
2. Girdle, wyższe pasy posiadające cechy profilujące, zastępujące gorsety.
3. Corselette – połączenia biustonoszy oraz girdle w jeden element ubioru.

Ale równolegle istniały gorsety, których formy ulegały szybkim przemianom, zgodnie z ówczesnymi trendami mody (rys. 3) oraz koniecznością podtrzymywania pończoch (wówczas jeszcze jedwabnych). Ich ewolucja wyraźnie zmierzała w kierunku pasów typu wysokie girdle. Zakres profilowania ulegał szybko ograniczeniom, tak że talia pozostawała bardziej naturalna, a jedynie brzuch musiał pozostać płaski. Ponieważ figura klepsydry zaczęła być de mode, pojawiła się konieczność mocniejszego profilowania bioder i pośladków. Preferencje wąskich bioder wymagały wsparcia przedłużonymi gorsetopasami.

Rys. 4 Zmiany kształtu gorsetów w latach 1900-1919, (źródło: http://bridgesonthebody.blogspot.com/ )

Od lat 20-tych użyteczność pasów do pończoch, podkreślona patentami, została wsparta przez wygląd i technologię materiałową. Powstały pierwsze prototypy eleganckiej bielizny do pończoch. W Paryżu działały wówczas znane domy mody haute couture oraz projektanci, których kreacje bardzo silnie oddziaływały na rynek masowy. Paryskie innowacje w zakresie wzornictwa oraz funkcjonalności, nieco dalej idące, niż te, prezentowane w patentach amerykańskich, a wywodzące się z koncepcji burlesque i inspiracji kostiumami Moulin Rouge czy Christiana Diora odniosły spektakularny sukces.

W USA centrum mody i gorseciarstwa zaczęło koncentrować się wokół Nowego Jorku, gdzie do dziś działają firmy oferujące wysokiej jakości bieliznę profilującą. Powstały wówczas pierwsze, sensowne konstrukcje pasów do pończoch, a szczególnie waist cincherów, które również aktualnie stanowią bardzo dobrą konstrukcję profilującą brzuch i talię. Można zatem twierdzić, że już w latach dwudziestych pojawiła się kolejna kategoria pasów do pończoch – waist cincher. Bardzo dobrze zmienność bielizny w latach 1900-1950 pokazano na prezentacji dostępnej pod adresem: http://www.youtube.com/watch?v=CkDyVyMItGg. Lata 20-30 były jednym z ciekawszych okresów w rozwoju gorseciarstwa i bielizny, ponieważ wówczas ukształtowała się ostateczna koncepcja pasa do pończoch, a trend Girdle stał się kanonem damskiej mody na 40 z górą lat. W 1935 roku DuPont otrzymuje nylon, tworzywo które wywarło największy wpływ na modę w historii oraz spowodowało całkowitą zmianę kanonu przez spektakularny sukces pończoch nylonowych. Nylon zapoczątkował produkcję elastycznych dzianin, które miały doskonałe właściwości dla konstrukcji pasów do pończoch.

            Lata trzydzieste nie tylko zaoferował nylon, ale również patent nr US1987965 autorstwa Lilian Rutherford z firmy Venus Co. opisujący pantygirdle. Znamiennym tej koncepcji było to, że pantygirdle były na tyle długie i elastyczne, że pozwalały na stabilne utrzymywanie się w ustalonej pozycji zarówno na nogach, jak i u góry, a jednocześnie w sposób bardzo skuteczny utrzymywały one pończochy ze szwem bez możliwości ich deformacji. Pantygirdle posiadają dodatkową właściwość idealnego profilowania wzdłużnego oraz poprzecznego, modelując gładkość sylwetki na całej długości. Mogą ukrywać przy tym skutecznie żabki utrzymujące pończochy pod nogawkami. Nie jest zatem zaskoczeniem, że natychmiast zdobyły one potężny rynek użytkowniczek i po dziś dzień były i są oferowane jako bardzo skuteczna i bielizna profilująca z funkcją suportu dla pończoch lub bez. Najlepsze kroje pasów i biustonoszy z końca lat czterdziestych pochodziły z firm Perma-lift, Formfit, Maidenform, Talon, Jantzen, Warner które prześcigały się już w latach czterdziestych z patentowaniem wzorów i upiększaniem koronkami, haftami oraz ozdobnymi ściegami. Amerykańskie produkty dla gwiazd Hollywood znajdowały swoje rozpowszechnienie w fali pożądania rynku. Jeżeli w ciągu jednego dnia, 15 maja 1940 sprzedano 5 mln par pończoch, to można sobie wyobrazić presję rynkową na pasy oraz bieliznę. W Europie trwała wówczas wojna i sprawy pasów do pończoch nie stanowiły wówczas priorytetowych. Po prostu na pewien czas pończochy zniknęły z pola widzenia.

Ale pod koniec lat czterdziestych do gry w Europie wrócili Christian Dior, Chantelle, Triumph, Rousselle, Scandale i jeszcze kilka innych, równie ważnych producentów. W USA powstali nowi, wyspecjalizowani producenci, jak Rago, Crown, Custom Maid. Praktycznie każda, elegancka kobieta nosiła girdle, a moda w stylu Pin-up w tamtych latach panowała niepodzielnie. Kobiety chodziły na codzień w sukienkach, świeciły pończochami, emanowały sex appealem. W dodatku pończochy i girdle wymuszały specyficzny sposób poruszania się, który eksponował miękkość damskiej sylwetki.

Nastały lata pięćdziesiąte, epoka początków rock&rolla, pończoch bezszwowych oraz całkowitej dominacji kanonu glamour Pin-up w modzie. Pończochy i pasy do pończoch stanowiły podstawowe elementy damskiej bielizny. A że nie tylko funkcjonalność się liczyła, toteż projekty krojów i wykonania niektórych produktów przyprawiały o zawrót głowy. Pod spódniczką działo się, działo – cała technologia dziewiarstwa oraz nylonowej inżynierii materiałowej w połączeniu z mistrzostwem krawiectwa podkreślały gustownie to, co już było jest i pozostanie piękne. Pas do pończoch stał się ozdobą, a nie tylko elementem ubioru. Nic dziwnego, że wspomagał dzielnie powojenny baby boom. Nawet pantygirdle z koronkowymi wykończeniami nie pozostawiały wątpliwości, że mają być ozdobą a nie wstydliwymi „gaciami na wacie”. Ale i technologia projektowania postępowała do przodu. Na rys. 5 przedstawiono projekt typowego w latach 50-60 kroju girdle otwartego z dołu (OBG – open bottom girdle), którego różne modyfikacje mniej lub bardziej ozdobne oferowała większość firm bieliźniarskich. Górna część zapewniała ściąganie w talii oraz zapobiegała rolowaniu się pasa. Panel brzuszny miał za zadanie wypłaszczyć wałeczki a rozkrój części dolnej, wykonanej z bardziej elastycznej dzianiny zapewniał wydłużanie się pasa przy siadaniu, skrętach, etc. Tylna część miała wszytą wstawkę ściągającą pośladki, przez co nadawała kształt smukły sylwetce i bardzo proporcjonalny (profilowanie wydłużające optycznie).

Wielokierunkowość elastyczności wskutek wykorzystania różnych cięć i układów dwukierunkowo elastycznej dzianiny nylonowej z dodatkiem elastomeru zapewniała komfort noszenia oraz łagodne profilowanie – mniejsze u dołu pasa, mocniejsze na brzuchu i z tyłu. A wydawać by się mogło, że cóż to ma za znaczenie, jak uszyć pas. Dzisiaj widać to u niektórych domorosłych krawców, którzy oprócz kształtu podobnego do wzorca nie są w stanie powiedzieć ani słowa na temat dlaczego tak szyją, a nie inaczej. Podobnież jest ze sprzedawcami bielizny. Ot towar sztuk jeden, jak i tysiąc podobnych na półce. A z bielizną profilującą, jest jak z wyborem garnituru.

Rys. 5  E. Kaupp – projekt girdle (Pat. US 175309 z 1955 roku).

Należy zauważyć, że typowe girdle miały kilka wad. Jedną z nich było rolowanie się górnej części ponad talią. Żeby temu zapobiegać dodawano albo szeroką gumę albo wszywki usztywniające. Poza tym bardzo istotną funkcjonalnością pasa do pończoch było pewne i całodzienne podtrzymywanie pończoch niezależnie od pozycji ruchowej oraz sposobu założenia (wyżej lub niżej w talii). To wymagało szycia całej konstrukcji z kilku warstw, zszywanych w różnych kierunkach, aby zapewnić wielokierunkowość działania elastycznego. Jedną z najdoskonalszych konstrukcji była koncepcja M. Rago z lat czterdziestych (do dziś wykorzystywana) opatentowana w roku 1950 – rys. 6. Zasady z niej wynikające obowiązują cały czas i niczego, mądrzejszego nie dało się wymyślić, a firma Rago LLC przetrwała wszelkie kryzysy i dzisiaj wyznacza standardy bieliźnie profilującej.

Rys. 6. Konstrukcja girdle wg. M. Rago (US Pat. 2519602 z 1950 roku).

Wydawać się może, że trudno już coś dodać do bardzo przemyślnych projektów pasów do pończoch typu girdle OBG. Ale nie, girdle profilowały także pośladki, co powodowało, że były one bardziej płaskie niż w rzeczywistości. I to się przestało podobać ale i figury kobiet uległy zmianie – stały się wyższe i smuklejsze. A korygowanie dużych pup nie było wszystkim paniom, zwłaszcza w Europie, potrzebne. Pojawiła się konieczność poprawienia i wprowadzenie innego profilu. A technologia tylko na to czekała.

            Otóż w 1946 L.B. Cooley zgłosiła do opatentowania ekonomiczny i spełniający wymogi użyteczności pas do pończoch rys. 7. Patent nadano dopiero w roku 1950 ale to była prawdziwa nowinka techniczna (pomimo, że w ofercie producentów bielizny można było podobne konstrukcje spotkać).

Rys. 7 L. Cooley – pas do pończoch (US Pat. 2529074 z roku 1950 ).

            Jak widać na rysunku pas ten jest dokładnie takim, jakim go dzisiaj oferują wszyscy producenci. Można trochę cieniej, można nie rozpinać z tyłu. Można więcej wciąć albo mniej. Ale konstrukcja z roku 1947 jest idealna. Widać na niej zasadę działania elastycznych dzianin oraz konieczność przeszywania dla wzmocnienia kierunkowego ściągania. Dodany element 2A zabezpiecza przed zwijaniem się oraz przesuwaniem. Można zatem stwierdzić, że od tego patentu każda kolejna odsłona pasa do pończoch jest jedynie nowym projektem designerskim. Cooley w opisie patentu pokazała, że praktycznie 7,5 cm wysokość pasa jest w zupełności zadowalająca do podtrzymania pończoch - nylonów. I takie, krótkie pasy zadomowiły się na dobre w ofercie gorseciarskiej po dziś dzień. Oczywiście w latach 50-60, latach królestwa nylonów, był to swobodny wybór dany użytkowniczkom ale podstawowym pasem pozostał OBG.

            A co na froncie pasoreform (pantygirdle lub girdle)? W 1942 roku E. P. Scriggins zgłosił patent girdle, który należy uznać za wzorcową formę, ujmującą wszelkie istotne zalety. Patent nadano w roku 1944 (rys.8) Znamienną cechą pantygirdle było wielokierunkowe działanie elastyczne i specjalnie miękkie wykonanie nogawek oraz wkładki krocza. Tym samym proponowana wersja girdle była komfortowa i bardziej funkcjonalna, zachowując pozycję przy wszelkich ruchach noszącej go osoby. Super elastyczne dopasowanie w różnych częściach pozwalało utrzymać pończochy ze szwem w niezmienionej pozycji przez cały dzień. Kolejna odsłona patentowa w zakresie pantygirdle miała miejsce w 1957 roku, (US patent 2779023 należący do Leony Lax z Sarong Inc.), gdzie układ elastycznych i nieelastycznych części girdle został tak skonstruowany, że osiągnięto bardzo wysoki poziom autodopasowania do zmiennej sylwetki bez utraty funkcjonalności i wygody.

Rys. 8 Wzorcowe opracowanie pantygirdle Edwin Scriggins z firmy Jantzen Knitting Mils (US Patent nr 2341882 z 1944 roku).

Najlepsze projekty girdle i pantygirdle są związane z latami 60-tymi, ponieważ inżynieria materiałowa dostarczyła nowe tworzywa elastyczne, uszlachetniające nylon (lycra). Pojawiły się również pończochy elastyczne, bazujące na dzianinach stretchowych (agilon, chinchilan) co wpłynęło na podwyższenie użytkowych właściwości stawianych pasom do pończoch przy równoczesnym zwiększeniu atrakcyjności ich wyglądu. Tendencje te pokazano na rys.9.

Rys. 9 Koncepcja rozkładu elastyczności w pasach typu OBG (Emil A Frey, Pat. US 3255756 z roku 1966, firma Swisstex Comp).

Oraz na rys. 10, gdzie Playtex Corp. wprowadziło różnicowe działanie sił ściągających w pasach do pończoch typu OBG oraz pantygirdle. Przedstawiona koncepcja stanowi do dzisiaj jedno z najdoskonalszych rozwiązań na rynku.

Rys. 10 Pasoreformy i girdle z różnicowym rozkładem elastyczności (Pat. US3459193 z roku 1969, Larry L. Krieger – Playtex Corp.).

Dzisiejszy pas do pończoch występuję w następujących formach:

1. Open Bottom Girdle (OBG) o szerokości powyżej 30 cm.
2. Girdlette (20 – 25 cm szerokości).
3. Garter belt (suspender belt) poniżej 20 cm szerokości.
4. Pantygirdle (girdle)
5. Waist cincher (Waspie) – którego środek znajduje się dokładnie w najwęższym miejscu talii, a biodra pozostają swobodne.
6. Corselette - kombinacje biustonosza i pasa do pończoch.

Na rynku pozostało niewielu matuzalemów produkcji klasycznych pasów i girdle. Dominują sypialniane odmiany wąskich pasków ozdobnych, których zadaniem nie jest podtrzymywanie nylonów ale pełnienie funkcji ozdobnych oraz wywoływania wrażeń erotycznych. Dzisiejsze pończochy elastyczne i strychowe nie wymagają solidnego naciągu, tak jak w przypadku pończoch z lat ubiegłych. Funkcja profilująca pasa do pończoch również uległa zatarciu na rzecz bielizny profilującej bez podwiązek. Ale sylwetki kobiet z lat 50-tych nadal budzą fascynację i co pewien czas aktualna moda czerpie inspirację ze stylu Glamour Pin-up. Na rynku pokazało się sporo pasów ale ich jakość i funkcjonalność nie jest już taka jak w prezentowanych patentach. Po prostu zmiana przeznaczenia powoduje zmiany konstrukcji. Inżynieria materiałowa dodaje swoje i najnowsze pasy po prostu wyglądają i robią wrażenie. Ale do użyteczności klasyki firmy Rago jest im bardzo daleko. Wprowadzając markę Nylonessa staramy się wrócić swoimi projektami do najlepszych dawnych pasów, zachowując przy tym funkcjonalność dedykowaną klasycznym pończochom nylonowym, która z pewnością sprawdzi się również w przypadku pończoch elastycznych. Wierzymy, że elegancja i styl związane z pasem do pończoch pozostaną ponadczasowe.